Nierstenen onder de loep

Plotselinge heftige pijn in de zij, die met golven aanzwelt en gepaard gaat met misselijkheid… Vaak is dat een eerste symptoom van een niersteen. Maar wat zijn nierstenen eigenlijk precies? Hoe ontstaan ze? En vooral: hoe kom je er weer van af? We vroegen het Ilse van den Dungen, uroloog in ons ziekenhuis.

Tijdens haar studie legde Ilse zich (onder meer) toe op endo-urologie, een specialisme waarbij urologische problemen worden behandeld met een camera die via de plasbuis wordt ingebracht. Bijvoorbeeld bij een vergrote prostaat of blaastumor, maar ook bij nierstenen.
Wat zijn nierstenen eigenlijk precies? Uroloog Van den Dungen legt uit: “Onze nieren filteren afvalstoffen uit het bloed en die verlaten het lichaam in de urine. Als er te veel afvalstoffen zijn, kunnen er kristallen in de nieren ontstaan: nierstenen. Die kunnen losraken en in de urineleider terechtkomen. Dat is niet altijd een probleem: je kunt ze gewoon uitplassen. Maar als ze te groot zijn of vast komen te zitten, kan je een zogenaamde niersteenkoliek krijgen: een hevige pijnaanval in de buik of flank, die wordt veroorzaakt doordat de urineleider met een knijpende beweging de steen naar beneden probeert te bewegen. Doordat de steen de urineleider blokkeert, kan de urine minder goed afgevoerd worden. Daardoor komt druk op de nier te staan, wat resulteert in pijn.”

Zeefje

Bij de afdeling urologie zien Ilse en haar collega-urologen regelmatig mensen met nierstenen. Hoe handelen ze dan? “We grijpen niet altijd in. Patiënten mogen met pijnstilling naar huis als de nier niet is uitgezet en als we zien dat het steentje niet te groot is. Bovendien moet de pijn dan onder controle zijn en de nierfunctie normaal. We hopen dan dat patiënten het steentje vanzelf uitplassen. We geven het advies om een tijdje in een zeefje of maatbeker te plassen om zeker te weten dat de steen weg is. Ook adviseren we goed te bewegen, zodat de zwaartekracht een handje kan helpen. En natuurlijk controleren we poliklinisch of de steen is afgevoerd.”

Een ‘dubbel J’

Maar niet alle patiënten komen op deze manier af van hun nierstenen. Dan zijn er meerdere behandelingen mogelijk. “Als een patiënt veel pijn heeft en/of we zien dat de nierfunctie afneemt, dan kunnen we een JJ-katheter plaatsen (uitgesproken als ‘dubbel J’).”
Ze laat er een zien: een dun slangetje van zacht materiaal met aan twee kanten een krul. “Die plaatsen we dan – meestal poliklinisch, soms op de operatiekamer – in de urineleider. Die wordt daardoor iets wijder, zodat de urine weer naar beneden kan stromen en de koliekpijn verdwijnt. Ook kan zo het steentje makkelijker geloosd worden. Met foto’s of een CT-scan controleren we of dat echt gebeurt.”

Vergruizen

Als dat lozen niet vanzelf gebeurt of als de steen te groot is, kan een poliklinische ESWL-behandeling met een niersteenvergruizer een oplossing zijn, soms in combinatie met een JJ-katheter. “Een niersteenvergruizer is een apparaat dat nierstenen met schokgolven kapot trilt tot gruis. Voor deze behandeling moet het steentje wel zichtbaar zijn met röntgenstraling. De patiënt gaat liggen en dan richten we de vergruizer op de plek van het steentje. Het gruis kan de patiënt daarna uitplassen.” ESWL lukt niet altijd, vertelt Ilse. “Meestal doe ik één poging. Als het niet werkt, is een operatie de volgende stap.”

Met een cameraatje

Er zijn verschillende operaties mogelijk. “Allereerst een URS: een operatie waarbij we met een cameraatje in de urineleider en/of de nieren kunnen kijken en de steen kunnen verwijderen. Maar dat is niet altijd zo makkelijk als het klinkt. Want zo’n steentje kan bijvoorbeeld vastzitten in de wand van de urineleider of te groot zijn. Met een laser kunnen we de steen dan dusten (tot stof verpulveren) of in kleine stukjes fragmenteren.”
Bij deze operatie kan een uroloog een semirigide of flexibele URS gebruiken. “Bij een semirigide URS is de camera niet flexibel; daarmee kunnen we alleen in de urineleider kijken. Maar als een steen in de nier zit, dan moeten we een hoek kunnen maken. Daarvoor is een flexibele URS nodig, waarmee we alle kelkjes van de nier goed kunnen beoordelen.”

Expertise

Als je eenmaal nierstenen hebt gehad, is de kans groter dat je ze opnieuw krijgt. Voorkomen is dus beter dan genezen. “Maar in dit ziekenhuis ben je in goede handen”, zegt Ilse trots. “We hebben veel ervaring met niersteenbehandelingen. Binnenkort starten we met een nieuwe JJ-katheter: een variant met magneetjes. Die is makkelijker te verwijderen. Om de huidige JJ te verwijderen moeten we met een cameraatje naar binnen en met een grijpertje werken. De nieuwe JJ-katheter kunnen we verwijderen met een dun buisje met magneetjes eraan. Dat bespaart tijd en kosten. En vooral: het is fijner voor de patiënt!”

De afkortingen

ESWL = Extracorporeal Shock Wave Lithrotripsy 
URS = Ureteroscopie
PNL = Percutane Nefrolithotrypsie